Merkez Efendi Mezarlığını Harita Üzerinde görmek için tıklayın.

Zeytinburnu ilçesinin Merkezefendi Mahalllesinde (Osmanlı dönemindeki adı “Mevlevihane Yenikapısı” olan Mevlanakapı’nın dışında) yer alır. Yavuz Sultan Selim’in kızı Şah Sultan Merkez Efendinin ölümünden sonra tarikat külliyesi niteliğindeki bu yapı silsilesine 1552-1572 tarihleri arasında cami ve tevhidhaneyi ilave ettirmiş. 1837’de 2. Mahmut tarafından yenilenmiştir. Cami en son onarımını 1965 yılında görmüştür. Cami çevresinde Merkez Efendi Türbesi, Çilehane, Abdülbaki Paşa Kütüphanesi, Hamam ve mezarlık bulunur.

Merkez Efendi Kimdir?

1493 yılında Denizli’de doğmuştur.  Asıl adı Musa’dır. İlk öğrenimini memleketinde tamamladı. Daha sonra İstanbul’a gelerek Hızır Velüyiddin Efendi ve Mevlana Ahmet Paşa’dan dersler aldı. Müderrislik için Karaman ve Amasya’ya gitti bu dönemde Halvetiye Tarikati icazetini aldı. Tekrar İstanbul’a gelerek Etyemez Tekkesine devam eden Merkez Efendi, Sümbülîlik’in piri “Sümbül Efendi” lâkaplı Şeyh Yusuf Sinaeddin Efendi’nin halifesi, döneminin ileri gelen sûfîlerinden ve hekimlerinden oldu.

Merkez Efendi’nin 1514 yılında, mensubu olduğu tarikatın (Halvetilik) halvet geleneğine uygun bir tekke tesis ederek sur dışındaki bu tenha yere yerleşmiştir.

Merkez Efendi’nin kendi buluşu olan mesir macununu; Yavuz Sultan Selim’in eşi Ayşe Hafsa Sultan’ın inşa ettirdiği külliyenin zâviyesinde şeyhlik ve dârüşşifâsında tabiplik yapmak üzere Manisa’da bulunduğu süre zarfında icat ettiği bilinmektedir.

(Hafsa Valide Sultan hastalanınca Merkez Efendi 41 baharattan oluşan meşhur mesir macununu yapmıştır, Hafsa Sultan bu macun sayesinde şifa bulmuştur ve bu macunun herkese dağıtılmasını istemiştir. Merkez Efendi 22 Mart günü zaviyenin yanındaki Sultan Camii minareleri ve kubbeleri üzerinden mesir macunun halka dağıtmıştır. Bu gelenek günümüze kadar gelmiştir. Her yıl 22 Martta Manisa’da mesir macunu şenlikleri yapılmaktadır)

90 yılı aşkın bir süre yaşayan Merkez Efendi İstanbul’da vefat etmiştir.

Merkez Efendi Türbesi caminin hemen yanında yer alır. Türbe içerisinde, giriş bölümündeki ahşap tavanlı bölümdeki parmaklıkla çevrili tarafta Şeyh Hüseyin Efendi, Şeyh Ahmed Mesud, Mustafa Efendi, Nurullah Efendi, Hatice Hanım, Sıdıka Hanım, Fatma Hatun, Şeyh Mehmed Nureddin yatmaktadır. Bağdadi kubbeli bölmede ise Merkez Efendi’nin sandukası bulunur. Önünde Hattat Aziz Efendi’nin bir levhası vardır. (Bestevessul sana bu türbe-i iksiru türab, bundadır sür yüzünü Merkez-i kudbul aktab)

Çilehane (Halvethane) Cami ve Türbenin yanında yer alır. Çilehane girişindeki kitabede Doğan Pur şunları yazmış;

Şeyh Merkez Musa Muslihiddin Efendi Hazretlerinin bizzat kullandığı çilehanedir. Zemini avludan 7 metre kadar aşağıda kalan ayazma suyunun toplandığı havuz, moloz taş örgülü isnad duvarı ile kuşatılmıştır. Duvarların üzerine demir parmaklıklar konmuştur. Havuzun güney tarafında çilehane yerleştirilmiştir. Aslında ahşap olduğu bilinen çilehane son onarımlarda demir putrelli volta döşemelerle donatılmıştır.Çilehaneye dar bir merdivenle inilmekte, merdivenin çilehane kotuna ulaştığı noktada başlayan yarım metre enindeki dehliz yatay olarak doğu yönüne ilerleyerek avludaki kuyuya ulaşmaktadır. Halvetiye jtarikati mensupları nefiserini ancakHalvete çekilmekle terbiye edebileceklerine inandıkları için halvete girerlerdi. Hicre veya Halvethane adı verilen kapısı kıble tarafında bulunan, insan boyu yükşekliğinde namaz kılınacak uzunlukta, hareket edilebilecek genişlikte, ışık almayan bir odacıkta nefisle mücahede gerçekleştirilirdi. “Erbain” kelimesi Arapça’da “Çihil” kelimesi Farsça’da “kırk” anlamına gelir. Bu sebeple Halvet sürecine “Erbülne Girmek”, “Erbain Çıkarmak”, “Çile Çekmek”, “Çile Doldurmak” gibi isimlerde verilirdi. “Halvethane” yerine “Çihilhane” ve “Çilehane” isimleride kullanılırdı.

Merkez Efendi Camii ve Türbesi, Kültür Vadisi Projesi kapsamında düzenlenmeye başladığı için bu yapı silsilesinin unsuru olan Hamam’ı fotoğraflamak mümkün olmadı.