Türbe içerisinde Hürrem Sultan, Şehzade Mehmed (Kendi oğlu değil 2. Selim’in oğlu) , Hanım Sultan (Kanuni’nin kız kardeşi Hatice Sultan’ın kızı) yatıyor. Türbe girişinde yer alan “Hürrem Sultan ve Türbesi” başlıklı kitabenin fotoğrafını aşağıda paylaştım okumanızı tavsiye ederim.
Hürrem Sultan Türbesiyle ilgili yazıyı arşivimde buldum fakat yazanın imzası yoktu.
Solda Hürrem Sultan Türbesi, Sağdaki Kanuni Sultan Süleyman Türbesi. Kanuni Türbesinin giriş kapısı üzerinde Hacer-ül Esved taşı parçası bulunmaktadır.
Hürrem Sultan Türbesi, 1559 yılında, Hürrem Sultan’ın ölümünden bir yıl sonra Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. Hürrem Sultan, Kanunî Sultan Süleyman ile birlikte çıktığı bir Edirne gezisi sonrasında 15 Nisan 1558’de İstanbul’da vefat etmiştir. Önce Süleymaniye Camii Haziresine defnedilmiş, türbenin tamamlanması sonrasında buraya (yine Süleymaniye Camii haziresinde inşaa edilen bu türbeye) nakledilmiştir.
Türbe, dıştan sekizgen, içten onaltıgen planlıdır. Kesme taştan inşa edilen türbeyi silindirik bir kasnağa oturan türbe örtmektedir. Girişin önünde üç gözlü bir revak’ı bulunmaktadır. Türbe özellikle içindeki çinilerin renk ve kompozisyonu ile mimarlık tarihinde ayrı bir önem taşımaktadır. Osmanlı klasik dönem yapılarının bir karakteristiği olarak türbe içinde çini kaplamalar, mimarinin ayrılmaz bir öğesi olarak kullanılmıştır. Türbe içi duvarları, zemin kodundan itibaren 3.75 metre yüksekliğe kadar, renk ve kompozisyonları ile bir sanat şaheseri olan çini panolarla kaplanmıştır. Pano çinilerin yanısıra ulama çiniler de kullanılmıştır. Çinilerin deseni saray nakkaşları tarafından hazırlanmıştır. (Küçük, Celâl, restoratör, İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuarı, 1992).
Hürrem Sultan Türbesi’nde belki de ilk kez, çinilerde, bahar açmış meyve ağacı motifi işlenmiştir. (Demiriz, Yıldız, Klasik Dönem Osmanlı Sanatı). Türbe duvarlarında yedi adet pencere ve içerde sekiz niş bulunmaktadır. Pencerelerin üzerindeki çini panolarda ayetler yazılıdır. Türbenin kubbesindeki özgün bezeme, kubbe restorasyonu sırasında yok olmuştur.
1558 yıllarına ait Süleymaniye Camii ve İmareti inşaatına ait muhasebe defterlerinin incelenmesinden, muhasebe defterlerinde sadece bir defter için masraf gösterilmesi ve bunun Hürrem Sultan’ın ölüm yılı olan 1558’e ait olması bu türbenin Hürrem Sultan Türbesi olduğunu ve Kanunî henüz hayatta iken kendine ait bir türbe inşasının söz konusu olmadığı anlaşılmaktadır.
16. yüzyılda yapılan bu anıt mezarda, sanatta doruğa ulaşmış çiniler de kullanılmıştır. Sanat tarihçilerinin görüşlerine göre çini sanatı 16. yüzyılda en yüksek derecesine ulaşmıştır. Hürrem Sultan Türbesi’nin iç bezeme programında kullanılan çinilerde lale, karanfil, gül, sümbül, nar çiçeği ve servi görülmektedir. Çinilerde geometrik desenler ve kırmızı sır altı tekniği kullanılmıştır.