Helvai Yakup Efendi, Silifkenin Zeyniye köyünde doğmuş. İstanbul’a gelerek Pir Ali Aksarayi’den ders almış. Şeyh Yakub Efendi, Bayrami Tarikatı’nın Melami koluna mensuptur. İsmail Maşuki’nin (1528) idamının ardından bu tarikatın İstanbul’daki en önemli temsilcisi haline gelmiş. Kanuni Sultan Süleyman Bozdoğan kemerine bitişik birkaç oda yaptırarak Helvai Yakup Efendiye vermiş. Şeyh Yakub Efendi, takkesine ziyarete gelen padişaha helva ikram etmeyi gelenek haline getirdiğinden kendisine “Helvacı Baba” lakabı verilmiş. Helvai Yakup Efendi 1588/89 yılında vefat etmiş. Helvai Tekkesi şeyhin vefatının ardından değişiklikler göstererek 1925 yılına kadar ulaşmış. 1925 sonrası tekke yapıları kısmen konut olarak kullanılmış. Tekkeyi ziyaret ettiğim 19.11.2008 tarihinde tekkeye ait yapılar hasar görmüş haldeydi.
2022 yılında Helvai Yakup Efendi Tekkesi’nin bulunduğu arazide arkeolojik araştırma yapıldı. 2024 yılında İBB Miras tarafından yapılar aslına uygun olarak tekrar inşa edildi. Kasım 2024’ten itibaren tekke ziyarete açıldı.
Helvai Yakup Efendi Tekkesi’nin dış tarafındaki kitabede tekke hakkında şu bilgilere yer veriliyor;
Osmanlı dönemi İstanbul unun manevi hayatında önemli bir yeri alan Helvai Tekkesi’nin kurucusu halk arasında “Helvai Baba”, “Helvacı Baba” olarak bilinen Seyh Yakub Efendi’dir. Tekkenin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Şeyh Yakub Efendi 1510-1588/89 yılları arasında yaşamıştır. Böylece tekkenin kuruluş tarihi banisi ile bağlantılı olarak 16. yüzyıla tarihlendirilmektedir.
Şeyh Yakub Efendi, Bayraml Tarikatı’nın Melami koluna mensuptur. Bayrami Melamiliğinin Ünlü şeyhlerinden Pir Ali- Aksaray’ye intisab ettiği bilinmektedir. İsmail Maşuki’nin (1528) idamının ardından bu tarikatın İstanbul’daki en önemli temsilcisi haline gelmiştir. Yaşadığı süre boyunca İstanbul halkı tarafından çok sevilmiş ve büyük bir itibar görmüştür. Şeyh Yakub Efendi, takkesine ziyarete gelen padişaha helva ikram etmeyi gelenek haline getirdiğinden kendisine “Helvacı Baba” lakabı verilmiştir. 1588/89 yılında vefat eden Şeyh Yakub Efendi’nin kabri tekkenin tevhidhane kısmında yer alan türbesine defnedilmiş, bölge halkı tarafından türbeye gösterilen yoğun ilgiden dolayı kabri Şehzade Camii haziresine nakledilmiş, kısa bir süre sonra ise bilinmeyen başka bir yere taşınmıştır. Uzun yıllar Şeyh Yakub Efendi’nin Şehzade Camii avlusundaki diğer makamı, ziyaretçiler tarafından özellikle Cuma günleri sela vakti ziyaret edilmiş ve adaklar adanmıştır.
Halvai Tekkesi’nin kurulduğu dönemden itibaren çeşitli sebeplerden ötürü tahribata uğradığı ve yeniden inşa edildiği bilinmektedir. Günümüze ulaşan tekke yapısı ise 19. yüzyılın son çeyreğine tarihlendirilmektedir. Söz konusu tekke; tevhidhane, türbe, harem, selamlık ve mutfak gibi bölümlerden oluşmaktadır. 1925 yılından itibaren kısmi olarak konut şeklinde kullanılan tekke yapısı zaman içerisinde bakımsız kalarak harap olmuştur.
Helval Tekke ve Türbesi’nde İBB Miras tarafından 2022 yılında Türk İslam Eserleri Müzesi denetiminde gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda yapının temel izlerine ulaşılmıştır. Rekonstrüksiyon projesi hazırlanan yapı aslına uygun olarak yeniden inşa edilerek 2024 yılında ziyarete açılmıştır.
Bayramilik Hakkında….
Bayrami tarikatinin dergahlarından biri olan bu tekke ile ilgili ve bayramilik ile ilgili Sabah Gazetesi’nin 22.10.2005 tarihindeki bir haberinde şunları yazıyor;
Bayrami dervişlerinin nefisleriyle sürekli bir mücadele halinde oldukları ve gece- gündüz ibadet ettikleri biliniyor. Bunun sonucu olarak sahip olacakları ilahi nimetlerle asıl bayramı ahirrette yapacaklarına inanıyorlar. Bu nedenden dolayı kendilerine Bayrami denildiği de rivayet ediliyor. Bayramiliğin zikrinde öncelikle 12 rekat teheccüd namazı kılınıyor. Hacı Bayram Veli’nin hazırladığı uzun bir vird ile Bakara, Secde, Yasin, Duhan Ha Mim, Feth, Vakıa, Mülk ve Amme sureleri okunuyor. Ardından Kelime-i Tevhid zikri yapılıyor. İbret almak için kainattaki olağanüstülükleri düşünme anlamına gelen ve “tefekkür fi acaibi-l kudre” denilen düşünme tarzı da Bayramiyye’nin esaslarını oluşturuyor. Zikrin sonunda kısa bir münacat okunuyor.
Kırk Gün Halvet
Bayramiler Halvet’e girdiklerinin ilk gecesi 1000 salavat, 1000 kelime-i tevhid okuyorlar.Hz. Peygamberin katına ermek için iki rekat namaz kılan Bayramiler, Halvetin ikinci gecesinde 1000 ihlas, 1000 kelime-i tevhid okuyor ve Allah’ı görme dileğiyle iki rekat namaz kılıyorlar. Halvetin üçüncü gecesinde ise 1000 Felak suresi, 1000 kelime-i tevhid ve kalpteki perdelerin kalkması için iki rekat namaz kılan Bayramiler, dördüncü gece 1000 Nas suresi ve 1000 kelime-i tevhid okuyup yine iki rekat namaz kılarak ibadetlerine devam ediyorlar. Bayramiler’de Halvet 40 gün sürüyor. Bayramiler halka halinde ve devran şeklinde sesli zikir yapıyorlar. Bayramilik’te sessiz zikri esas alan Nakşilik ile sesli zikri benimseyen Halvetilik’in izleri görülüyor. Ancak Nakşiliğin etkisinin daha az olduğu belirtiliyor. Zikir sırasında ise Hacı Bayram Veli ile aynı dönemlerde yaşamış olan Yunus Emre’nin şiirlerini okuyorlar. Zikir sırasında aşka gelip haykırmaya başlıyorlar. Özellikle “La ilahe illallah” ile zikreden Bayramiler, gözlerini kapatıp, nefeslerini tutuyorlar. Ardından başlarını sağa ve sola sallayarak zikirlerini tamamlıyorlar. Buna Bayramiler’de ‘Gönüle Varmak’ deniyor. Hacı Bayram Veli’nin sesli zikir uygulamasını Akşemseddin’in kurduğu Bayrami Şemsiler uygulamaya devam etse de, Bayrami-Melamiler “gönül bekleme” dedikleri bir sessiz zikri benimsiyor. Çeşitli kaynaklarda, Bayramiler’in kendileri veya başkaları için dilendikleri belirtiliyor. Asa kullanıp, aba veya eski yamalı elbiseler giyen Bayramiler, Allah’ın rüyada görülebileceğine ve miracda Hz. Paygamberin Allah’ı zahir gözüyle gördüğüne inanıyorlar.
Bayrami Tekkeleri
Hacı Bayram Veli’nin ölümünden sonra Ankara’daki Bayrami Asitanesi’nin şeyhliğine büyük oğlu Ahmed Baba geçti. Ondan sonra ise torunuEdhem Baba şeyhlik makamına oturdu. Tekkelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar ailenin en büyük çocukları padişahın onayıyla şeyhlik görevini sürdürdü. Asitane şeyhleri, Şemsi- Himmeti kolunun tarikat anlayışını benimsedi. Dergahın 27’inci ve son şeyhi Şemseddin Efendi oldu. 1840 yılında İstanbul’da dokuz Bayrami Tekkesi bulunuyordu. Tekkelerin kaldırıldığı 1925 yılında ise Emekyemez, Himmetzade, Fatih Çarşamba’da Mehmed Ağa Camii ve Şehzadepaşa Bozdoğan Kemeri’nde Helvai Yakup tekkeleri kalmıştı. Günümüzde birçok tekke gibi Bayrami tekkeleri de yok olmuş durumda. Bayrami tekkelerinden hala zamana meydan okuyanlardan Şehzadepaşa’daki Helvai Yakup tekke ve türbesi bugün harap halde. Tekkenin duvarları da, çatısı da yıkılmış durumda. Helvai Yakup’un mezarı üzerine örtülen naylonlarla da olumsuz hava koşullarına karşı önlem alınmış.
Yukarıda bahsedilen Bayrami tekkeleri “Mezhep ve Tarikatler Tarihi” Kitabında şöyle sıralanmış;
1 – Emekyemez Tekkesi (Üsküdarda Salacakta)
2 – Himmetzade Tekkesi (Nakkaşpaşada)
3 – Tavil Mehmet Efendi Tekkesi (Altımermerde)
4 – Muhyi Efendi Tekkesi (Üsküdarda Divitçilerde)
5 – Abdibaba Tekkesi (Eyupta)
6 – Mehmet Ağa Tekkesi (Çarşanbapazan mahallesinde)
7 – Abdussemed Tekkesi (Kâğıthanede)
8 – Hasem Lâtif Tekkesi (Aksarayda)
9 – Haşimî Osman Tekkesi (Kasımpaşa Kulaksız Mahallesinde)
Bayramilik silsilesi şöyledir;
1 – Hazreti imam Ali
2 – Hazreti Hasan Basri
3 – Hazreti Habib Acemi
4 – Hazreti Davudül-Taî
5 – Hazreti Marufül-Kerhî
6 – Hazreti Seri-ül-Sakti
7 – Şeyh Cüneyd Bağdadî
8 – Şeyh Münşadüldeynuri
9 – Şeyh Mehmet Bekri
10 – Şeyh Vecihedülhadi
11 – Şeyh Ömer Beki
12 – Şeyh Ebülnecibül-Sühreverdî
13 – Şeyh Kutbuddinül-Ebherî
14 – Şeyh Şahabeddin Tebrizî
15 – Şeyh Seyid Cemalettin Tebrizî
16 – Şeyh İbrahim Zahid Geylânî
17 – Şeyh Safyüddin Erdibili
18 – Şeyh Sadrettin Musa Erdebilî
19 – Şeyh Hoca Ali Erdebilî
20 – Şeyh ibrahim Erdebilî
21 – Şeyh Hamiddün Veli Aksarayî
22 – Pir Hacı Bayram Veli Ankaravî.
Helvai Yakup Efendi Tekkesinin haritadaki yerini görmek için tıklayın.
Helvai Yakup Efendi Tekkesi Fotoğrafları
